Johann Gregor Mendel był twórcą genetyki, odkrywcą trzech podstawowych praw dziedziczności. Opat klasztoru augustianów w Starym Brnie, odznaczony Orderem Franciszka Józefa, dyrektor Banku Hipotecznego w Brnie, pszczelarz, astronom, meteorolog, ogrodnik, rolnik i Ślezan języka niemieckiego. Urodził się 20 lipca 1822 r., zmarł w wieku 62 lat 6 stycznia 1884 r. Jego ojciec miał na imię Anton, matka Rosine i dwie siostry – starsza Weronika i młodsza Terezie.
W małej wsi Hynčice nr. 58 (obecnie nr 69) na Dolnym Śląsku ówczesnych Austro-Węgier, część Kravařska (Kuhlaendchen), Johann Mendel urodził się 20 lipca 1822 roku. Jego ojciec Anton Mendel, rolnik, weteran wojen napoleońskich i matka Rosine, ur. Państwo Schwirtlichowie mieli już dwuletnią córeczkę Weronikę. 22 lipca Johann został ochrzczony w kościele św. Piotra i Pawła w Dolní Vražné i zawsze wspominał ten dzień jako datę swoich urodzin. Hynčice (Heinzendorf) zamieszkiwała głównie ludność niemiecka. Johann Mendel urodził się w niemieckiej rodzinie, ale mniej więcej w jednej czwartej pochodził z Czech...
Mendelom urodziła się kolejna córka, Terezja.
Johann uczęszczał do szkoły podstawowej w Hynčicach, gdzie uczył go nauczyciel Thomas Makitta i proboszcz z Dolní Vražné Jan Schreiber. Oprócz edukacji podstawowej obaj zwracali szczególną uwagę na nauczanie historii naturalnej, czemu służył szkolny ogródek owocowy z pasieką. Talent Johanna był już tam widoczny.
Johann ukończył szkołę pijarów w Lipníku nad Bečvou, gdzie wykazywał się dużą wiedzą teoretyczną.
Następnie Johann ukończył z doskonałymi wynikami sześć klas gimnazjum w Opawie. Jego ojciec został ciężko ranny podczas pracy w lesie w 1838 roku i nie mógł już pracować i wspierać syna w nauce. Johann jako jedyny syn miał przejąć rodzinny majątek, jednak zdecydował się kontynuować naukę. Majątek przejął więc jego szwagier Alois Sturm, mąż Weroniki. Aby kontynuować naukę, Johann ukończył kurs dla prywatnych nauczycieli w Opawie i dorabiał udzielając korepetycji. Jednak ciężkie obciążenie fizyczne i psychiczne spowodowało, że poważnie zachorował, tak że musiał przerwać naukę od Wielkanocy 1839 r. do jesieni. Mimo to przeszedł do następnej klasy iw sierpniu 1840 r. ukończył gimnazjum z najlepszymi ocenami.
Johann zapisał się do Instytutu Filozoficznego na Uniwersytecie w Ołomuńcu, aby ukończyć szkołę średnią, która była konieczna przed studiami na uniwersytecie. Jednak jego starania o znalezienie pracy pozostały bezowocne, a Johann znalazł się w jeszcze poważniejszym kryzysie niż w Opawie. Dlatego wrócił do domu na resztę roku.
Zapisał się ponownie na studia do Ołomuńca. Tym razem znalazł pracę, a jego młodsza, wówczas trzynastoletnia siostra Terezia, która zrezygnowała z części posagu na rzecz brata, umożliwiła mu ukończenie studiów.
Sprawy finansowe Mendla nadal stanowiły poważny problem, więc o chęci kontynuowania studiów rozmawiał z Friedrichem Franzem, profesorem fizyki na Uniwersytecie w Ołomuńcu. Franz zaproponował Mendelowi wstąpienie do klasztoru augustianów w Brnie. Franz, który przez pewien czas mieszkał w klasztorze, napisał list do opata Františka Cyrilla Nappa (1792-1867) popierający kandydaturę Mendla, a Napp zaakceptował Mendla pod koniec września. 9 października wstąpił do klasztoru jako nowicjusz i przyjął imię Gregor. Od tego czasu podpisywał się tylko Gregor Mendel. W klasztorze w Brnie znalazł niezwykle sprzyjające środowisko dla rozwoju swojego talentu. Opat Napp od początku polubił Mendla i stworzył mu warunki do rozwijania swoich zdolności.
Gregor Mendel rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym w Brnie.
Od chwili wstąpienia do klasztoru w Brnie Mendel wykazywał niezwykłe zainteresowanie naukami przyrodniczymi. W czasie studiów na Wydziale Teologicznym uczęszczał na wykłady z sadownictwa i winiarstwa za aprobatą i poparciem opata Nappy. Napp, który napisał podręcznik hodowli roślin, był także przewodniczącym Towarzystwa Sadowniczego i zasiadał w komitecie miejscowego Towarzystwa Rolniczego. Profesor Franz Diebl, który był znany ze swoich artykułów i książek o hodowli roślin, wykładał w Wyższej Szkole Filozoficznej w Brnie.
4 sierpnia Grzegorz Mendel przyjął święcenia kapłańskie. Kontynuował studia na Wydziale Teologicznym oraz wykłady wizytujące w szkole filozoficznej.
Studiując na czwartym roku na Wydziale Teologicznym uczęszczał na wykłady uzupełniające z rolnictwa w Wyższej Szkole Filozoficznej w Brnie. W czerwcu Mendel otrzymał świadectwo ukończenia wydziału, a na początku sierpnia został kapelanem szpitala przy ulicy Pekařskiej.
Kontakt z cierpieniem chorych wywarł jednak na Mendlu tak silne wrażenie, że omal nie zachorował. Hojny opat Napp ponownie przyszedł mu z pomocą i zaproponował posadę nauczyciela w gimnazjum w Znojmie, na co Mendel chętnie się zgodził. W ten sposób 7 października rozpoczęła się jego kariera nauczycielska, ucząc greki, łaciny, niemieckiego i matematyki.
Nauka Mendla w Gimnazjum w Znojmie przebiegała pomyślnie, dlatego po roku nauczania dyrekcja szkoły zaleciła mu przystąpienie do egzaminu nauczycielskiego na Uniwersytecie Wiedeńskim, co zapewniłoby mu stałą posadę. Mendel wybrał historię naturalną i fizykę. Mendel nie zdał egzaminu i powiedziano mu, że może go powtórzyć najwcześniej za rok. Jego praca z fizyki została oceniona pozytywnie, ale nie zdał egzaminu z zoologii. Mendel bardziej interesował się fizyką i najwyraźniej nie miał jej dość, by opanować szeroki zakres nauk przyrodniczych. Przyczyną niepowodzenia było jego prywatne przygotowanie bez studiowania na uniwersytecie. Kiedy FC Napp badał, dlaczego Mendel nie zdał egzaminu, zaproponowano wysłanie go na Uniwersytet Wiedeński w celu studiowania nauk przyrodniczych.
Mendel wrócił z egzaminu do Brna.
Mimo niepowodzenia egzaminu w Wiedniu, wiosną został wezwany do zastępowania na dwa miesiące wykładów z nauk przyrodniczych na Politechnice w Brnie chorego profesora Jana Helceleta. Tutaj również odnosił sukcesy jako nauczyciel. Opat FC Napp nadal wspierał Mendla w jego staraniach o dalsze wykształcenie zawodowe i tak 27 października Mendel wstąpił na Uniwersytet Wiedeński.
W ciągu czterech semestrów na uniwersytecie Mendel uczęszczał na wykłady z zoologii, botaniki, chemii, botaniki mikroskopowej, paleontologii, matematyki i fizyki. Podczas studiów zapoznał się z kombinatoryką, którą później wykorzystał do planowania i oceny swoich eksperymentów z krzyżowaniem roślin.
Studia ukończył w Wiedniu, a po powrocie do Brna objął posadę zastępcy nauczyciela historii naturalnej i fizyki w ówczesnej Niemieckiej Wyższej Szkole Realnej w Brnie. Dyrekcja szkoły doceniła jego wyjątkowo dobre wyniki w nauczaniu.
Mendel przygotowywał program szeroko zakrojonych badań. Najwyraźniej pomysł na swoją pracę badawczą rozwinął już podczas studiów na uniwersytecie. Przeprowadzał wstępne doświadczenia, zdobywał nasiona wielu (stopniowo do 40) odmian grochu. Został nauczycielem fizyki i nauk przyrodniczych w Wyższej Szkole Technicznej w Brnie.
Na początku roku został członkiem sekcji przyrodniczej Towarzystwa Ekonomicznego w Brnie.
Weryfikował czystość odmian grochu - stałość ich cech.
Rozpoczął eksperymenty hybrydyzacyjne z odmianami grochu w klasztornym ogrodzie. Wiosną po raz drugi zdawał egzaminy na studia. W tym roku był wyjątkowo przeciążony pracą - oprócz nauki i przygotowań do egzaminu rozpoczynał najtrudniejszy etap swoich eksperymentów z krzyżowaniem grochu. Dlatego już w styczniu ciężko zachorował. W maju wyjechał do Wiednia na egzaminy. Podczas egzaminu 5 maja wdał się w kłótnię z profesorem botaniki Fenzlem i dlatego nie zdał. Istotą sporu była najprawdopodobniej różnica zdań co do zapłodnienia roślin wyższych, Fenzl był zdania, że zarodek powstaje z ziarna pyłku. Mendel miał załamanie nerwowe i musiał wycofać się z egzaminu. Wrócił do Brna chory i podobno jego stan był ciężki, gdyż 31 maja do Brna przyjechał ojciec Mendla z bratem. Jednak niepowodzenie na egzaminie nie zniechęciło go do dalszej nauki i pracy badawczej, skupiając się głównie na swoich eksperymentach. Nawet po nieudanym egzaminie w Wiedniu kontynuował nauczanie w prawdziwej szkole w Brnie. Potem nie próbował powtarzać egzaminu i pozostał nudnym nauczycielem do 1868 roku.
Został członkiem Towarzystwa Przyrodniczego w Brnie. Rozpoczął obserwacje meteorologiczne dla Instytutu Meteorologicznego w Wiedniu. Obserwacje meteorologiczne prowadził z dużą dokładnością niemal do końca życia.
Ukończył główną część swoich eksperymentów z grochem.
Opracował wyniki swoich eksperymentów z krzyżowaniem grochu i przeczytał rękopis na kontynuacji dwóch spotkań Towarzystwa Przyrodniczego w Brnie 8 lutego i 8 marca.
Opublikował swój wykład z poprzedniego roku w Brnie pod tytułem „Versuche über Pflanzen-Hybriden” (Eksperymenty z mieszańcami roślin), będący podstawową pracą wyjaśniającą zasadę dziedziczności. Pod sam koniec roku Mendel przesłał druk swojego klasycznego dzieła słynnej botaniczce Nägeli w Monachium w oczekiwaniu, że znajdzie w nim zrozumienie i wsparcie, rozpoczynając w ten sposób obszerną korespondencję między nimi przez kilka lat.
Gregor Mendel został wybrany w miejsce nieżyjącego już F.C. Nappa na stanowisko opata klasztoru augustianów, stanowisko to objął 30 marca.
Został wybrany wiceprezesem Towarzystwa Przyrodniczego w Brnie, na którego zebraniu 9 czerwca wygłosił wykład o swoich eksperymentach z krzyżowaniem jastrzębi dziobowych (Hyeracium). Został członkiem Morawskiego Związku Pszczelarskiego.
Opublikował swoją pracę z jastrzębiami. Rozpoczął intensywne pszczelarstwo, współpracował także z F. Živanskim, burmistrzem Morawskiego Związku Pszczelarskiego. We wrześniu wraz z Živanskim brał udział w zjeździe pszczelarskim w Kilonii w Niemczech.
Mendel kazał wybudować pasiekę w ogrodzie klasztornym i stopniowo zasiedlał ją aż do 50 rodzin pszczelich. Został wybrany pierwszym zastępcą burmistrza Morawskiego Związku Pszczelarskiego (do 1873 r.), brał udział w zebraniach związku, gdzie przez kilka lat informował o swoich badaniach i obserwacjach pszczelarskich.
Mendel otrzymał od cesarza Krzyż Komandorski Orderu Franciszka Józefa za zasługi w pełnieniu funkcji kościelnych i publicznych.
Wraz z zatwierdzeniem ustawy zobowiązującej klasztory do znacznego zwiększenia składek na fundusz religijny, rozpoczął się beznadziejny spór Mendla z rządem austriackim, który ciągnął się aż do śmierci. Spór kosztował go dużo energii i w dużym stopniu przyczynił się do pogorszenia jego stanu zdrowia.
Mendel został wybrany zastępcą dyrektora administracji Moravská hypoteční banka (dyrektorem został w 1881 r.).
Po przeziębieniu zachorował na zapalenie nerek i musiał zrezygnować z działalności publicznej. Latem leczył się w Rożnowie i bardzo polubił Wołoszczyznę. Jednak choroba się nasiliła.
6 stycznia Mendel zmarł. Został pochowany 9 stycznia na Cmentarzu Centralnym w Brnie.
Być może nie miał pojęcia, jak znaczące były jego odkrycia trzech praw dziedziczności, które stały się podstawą genetyki. Skromny naukowiec, cierpliwie krzyżując szereg gatunków roślin, głównie grochu, w ogrodzie klasztoru w Starym Brnie, dokonał odkryć, z których wydedukował prawa dotyczące przekazywania cech z rodziców na potomstwo. Nie doczekał uznania owoców swojej ciężkiej pracy. Przełom w społecznym zrozumieniu i uznaniu prymatu jego odkryć nastąpił dopiero po roku 1900. Dziś wyniki jego badań znajdują zastosowanie nie tylko w hodowli roślin i zwierząt, ale przede wszystkim w medycynie i innych dziedzinach nauki. Genetyka stanowi również podstawę aktualnych eksperymentów naukowych dotyczących namnażania lub klonowania komórek.
Prawa dziedziczności Mendla wywodzą się z jego pracy naukowej Eksperymenty z hybrydami roślin, ale on sam nie jest autorem. Przedstawiają nam pokrótce istotę dziedziczności - zależności między poprzednimi i następnymi pokoleniami oraz ukazują istotę genialnego odkrycia Mendla. Jak brzmią?
Prawo jednorodności F1 (pierwsze pokolenie synowskie = pierwsze pokolenie potomstwa) pokolenie. Kiedy krzyżuje się ze sobą 2 homozygoty, potomstwo jest genotypowo i fenotypowo jednolite. Jeśli chodzi o 2 różne homozygoty, potomstwo jest zawsze hybrydą heterozygotyczną. Przy krzyżowaniu dwóch homozygot (dominującej - AA i recesywnej - aa) powstaje jedno pokolenie potomstwa - heterozygot o tym samym genotypie (Aa) i fenotypie.
Prawo losowej segregacji genów w gamety. Podczas krzyżowania 2 heterozygot każdy z dwóch alleli (dominujący i recesywny) może zostać przekazany potomstwu z równym prawdopodobieństwem. Istnieje więc rozszczepienie genotypowe, a więc i fenotypowe = segregacja. Prawdopodobieństwo potomstwa wynosi więc 25% (homozygota dominująca): 50% (heterozygota) : 25% (homozygota recesywna). Stąd stosunek podziału genotypowego 1:2:1. Stosunek podziału fenotypowego wynosi 3:1, jeśli istnieje związek kodominacji między allelami, współczynnik podziału fenotypowego odpowiada stosunkowi podziału genotypowego (tj. 1:2:1). Stosunek podziału genotypowego wynosi 1:2:1, stosunek podziału fenotypowego wynosi 3:1 przy pełnej dominacji lub 1:2:1 przy niepełnej dominacji.
Prawo niezależnej łączenia alleli. Podczas jednoczesnego badania 2 alleli zachodzi ta sama regularna segregacja. Jeśli mamy 2 dihybrydy AaBb, każda może utworzyć 4 różne gamety (AB, Ab, aB, ab). Podczas krzyżowania ze sobą te 2 gamety dają początek 16 różnym kombinacjom zygotycznym. Jednak niektóre kombinacje się powtarzają, więc ostatecznie powstaje tylko 9 różnych genotypów (stosunek 1:2:1:2:4:2:1:2:1). Proponujemy tylko 4 możliwe manifestacje fenotypowe (dominująca w obu cechach, dominująca w 1. i recesywna w 2., recesywna w 1. i dominująca w 2., recesywna w obu). Fenotypowy współczynnik cięcia wynosi 9:3:3:1. Prawo to ma zastosowanie tylko wtedy, gdy monitorowane geny znajdują się na różnych chromosomach lub ich powiązanie genetyczne jest na tyle słabe, że nie uniemożliwia ich swobodnego łączenia.
Mały domek pod drogą w serpentynach od skrzyżowania Hynčic w kierunku Lučic był pierwszą szkołą, w której mały Johann Mendel nauczył się czytać, pisać i liczyć oraz w której pokazał talent, który pchnął go w wielki świat. Na domu znajduje się zielona tablica pamiątkowa.
